در پروژه‌های ساخت‌وساز، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که پیمانکاران با آن مواجه می‌شوند، کاهش بهره‌وری (Loss of Productivity) است. این پدیده می‌تواند به افزایش هزینه‌ها و تأخیرهای غیرقابل پیش‌بینی منجر شود، اما اغلب پیمانکاران از روش‌های اثبات و مطالبه خسارت ناشی از آن غافل می‌مانند. در این مطلب، مفهوم کاهش بهره‌وری و روش‌های معتبر کمی‌سازی آن را بررسی می‌کنیم.
اختلال در پروژه و تأثیر آن بر بهره‌وری
طبق پروتکلSCL (Society of Construction Law)، اختلال(Disruption) در پروژه به هر عاملی گفته می‌شود که مانع از انجام کارها با کارایی برنامه‌ریزی‌شده شود و موجب افزایش زمان و هزینه اجرای پروژه گردد. بر اساس تعریف ارائه‌شده در سایر مراجع، اختلال معمولاً به‌عنوان کاهش بهره‌وری در فعالیت‌های اجرایی ظاهر می‌شود و در صورت اثبات، می‌تواند مبنای ادعای خسارت قرار گیرد.
مهم‌ترین عوامل ایجاد اختلال در پروژه:
- تغییرات طراحی مکرر و اصلاحات در حین اجرا
- تأخیر در تأمین مصالح و تجهیزات
- تداخل کاری پیمانکاران مختلف (Trade Stacking)
- شرایط نامناسب محیطی و آب‌وهوایی
- اجرای بیش از حد کار در یک بازه زمانی (Overtime)
کاهش بهره‌وری چیست؟
کاهش بهره‌وری زمانی رخ می‌دهد که برای انجام همان مقدار کار، نیروی انسانی یا تجهیزات نیاز به زمان یا منابع بیشتری داشته باشند. این مفهوم از سوی مراجع معتبر صنعت ساخت‌وساز به‌عنوان یک خسارت قابل‌مطالبه شناخته شده است.
فرمول کلی بهره‌وری
بهره‌وری = مقدار ورودی تقسیم بر مقدار خروجی
زمانی که بهره‌وری کاهش می‌یابد، نسبت فوق افت کرده و هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کنند.
مثال واقعی از کاهش بهره‌وری
فرض کنید پیمانکاری برای اجرای ۱۰۰ متر لوله‌گذاری در روز برنامه‌ریزی کرده است. اما به دلیل تغییرات کارفرما در مسیر لوله‌گذاری، تیم اجرایی روزانه تنها ۷۰ متر را تکمیل می‌کند. این کاهش سرعت ناشی از اختلالات بیرونی بوده و در صورتی که اثبات شود، پیمانکار می‌تواند درخواست جبران خسارت کند.
روش‌های کمی‌سازی کاهش بهره‌وری
برای اثبات کاهش بهره‌وری و طرح ادعای خسارت، روش‌های مختلفی وجود دارد که روش Measured Mile معتبرترین و پذیرفته‌شده‌ترین روش در مراجع قانونی است.
- تحلیل مسیر اندازه‌گیری‌شده (Measured Mile Analysis)
- مقایسه بهره‌وری دوره‌های بدون اختلال و دوره‌های تحت تأثیر اختلال.
- مبنای معتبر در دادگاه‌ها و داوری‌های بین‌المللی.
- نیازمند مستندات دقیق از عملکرد پروژه در دوره‌های مختلف.
- تحلیل ارزش کسب‌شده (Earned Value Analysis – EVA)
- مقایسه ساعات واقعی مصرف‌شده با ساعات برنامه‌ریزی‌شده.
- مناسب برای پروژه‌هایی که داده‌های فیزیکی کمی دارند.
- مدل‌سازی دینامیک سیستم (System Dynamics Modelling)
- شبیه‌سازی تأثیرات تجمعی اختلالات بر بهره‌وری.
- روش پیچیده اما مفید برای پروژه‌های بزرگ و بلندمدت.
و سایر روش‌های دیگر که در مقاله دیگری به صورت مفصل به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
توصیه‌های کلیدی برای پیمانکاران
مستندسازی دقیق: گزارش‌های روزانه کارگاهی و ثبت تغییرات در بهره‌وری بسیار مهم است.
ثبت دلایل اختلال: مشخص کنید که کاهش بهره‌وری ناشی از عوامل خارجی است و نه عملکرد داخلی.
ارسال اخطارهای رسمی: در صورت بروز اختلال، کارفرما را به‌صورت رسمی مطلع کنید تا بعدها امکان مطالبه خسارت داشته باشید.
استفاده از روش‌های معتبر کمی‌سازی: برای موفقیت در دعاوی، باید روش‌های علمی و پذیرفته‌شده مانند Measured Mile را به‌کار بگیرید.
ویدیو آموزشی درباره کاهش بهره‌وری و روش‌های اثبات آن
در ویدیوی زیر، به‌طور خلاصه درباره مفهوم کاهش بهره‌وری، روش‌های محاسبه آن و نحوه مطالبه خسارت ناشی از آن توضیح داده‌ایم
اگر شما هم تجربه‌ای از کاهش بهره‌وری در پروژه‌های خود داشته‌اید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید! همچنین برای دریافت مشاوره حقوقی درباره دعاوی مرتبط با کاهش بهره‌وری، با تیم دکتر کلیم تماس بگیرید.
