اولین گام پس از تصمیم برای اجرای یک پروژه عمرانی و پیش از شروع به انجام مراحل مختلف اجرایی پروژه، طرحریزی تعیین مراحل اجرا و ساختار قراردادهای مورد نیاز پروژه است. مساله مهم در اینجا اینست که قبل از شروع انجام مراحل مختلف پروژه تنها رکن حاضر در پروژه صاحبان پروژه یا کارفرما است. بنابراین بسیار مهم است که تیم کارفرما علم کافی نسبت به طرحریزی قراردادهای مورد نیاز در پروژه داشته باشد.
اما، واقعا سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که:
چه تعداد از مدیران تصمیمگیرنده با مبانی و اصول طرحریزی مراحل اجرا و ساختار قراردادهای مورد نیاز پروژههای عمرانی آشنا هستند؟
تجارب قبلی ما در تعامل با کارفرمایان پروژههای عمرانی، نشان میدهد که متاسفانه تعداد معدودی از کارفرمایان با اصول طرحریزی قرارادادهای عمرانی آشنا هستند. طرحریزی اشتباه قراردادهای عمرانی به عنوان یکی از عوامل اصلی بروز مشکل در روند اجرای پروژههای عمرانی مطرح است. این مساله به خصوص در پروژههای بزرگ با بار مالی زیاد و ذینفعان متعدد، مانند پروژههای ساخت بیمارستان، فرودگاه، پالایشگاه، نیروگاه، مراکز خرید، ورزشگاه، بزرگراه و سد، بیشتر به چشم میخورد.
ساختار قراردادهای پروژههای عمرانی
تعیین ساختار قراردادهای پروژههای عمرانی را میتوان به دو بخش اصلی تعیین مراحل اصلی اجرا یا روش تحویل پروژه (Project delivery method یا Project procurement system) و تعیین نوع قراردادها یا روش پرداخت هزینههای قرارداد (Contract payment method یا Type of contract) تقسیم نمود.
روش تحویل پروژه
اولین بخش از فرآیند طرحریزی ساختار قراردادی پروژههای عمرانی، تعیین روش تحویل پروژه (Project delivery method) است. با تعیین روش تحویل پروژه، ارکان مختلف پروژه، شامل کارفرما، پیمانکاران، طراحان، مشاوران، مشارکتکنندگان و سرمایهگذاران، که میبایست در طول روند اجرای پروژه در تعامل و همکاری با یکدیگر خروجیهای مورد نظر در پروژه را تهیه نمایند، تعیین میشود. تعیین روش تحویل پروژه به صاحبان پروژه کمک میکند که از آغاز اجرای پروژه دیدی کامل نسبت به ملزومات اصلی فازهای مختلف طراحی و ساخت و حتی ملزومات دوره بهرهبرداری و نگهداری پروژه داشته باشند و تصمیمات اجرایی را با داشتن شناخت کافی نسبت به نیازمندیهای کلان پروژه در دوران مختلف بگیرند.
روش پرداخت قرارداد
با طرحریزی روش تحویل پروژه توسط کارفرما مراحل اجرای پروژه تعیین میشود و مشخص میشود که کارفرما در طول دوره اجرای پروژه میبایست از چه ارکانی استفاده نماید و نیاز به بستن چه قراردادهایی دارد. در بین جنبههای مختلف مطرح در قرارداد، روش پرداخت قرارداد (Contract payment method) یکی از اصلیترین جنبههای قراردادی است که تاثیری تعیینکننده در تنظیم نحوه مدیریت اجرای قرارداد دارد. روش پرداخت قرارداد اولین مسالهای است که در تنظیم قرارداد و پیش از ورود به مفاد و بخشهای مختلف قرارداد میبایست تعیین شود. با تعیین روش پرداخت، ساختار تسهیم ریسکها فیمابین طرفین قرارداد مشخص و نگرش اصلی مورد نیاز برای طراحی مفاد قراردادی متعادل و متوازن شناسایی میگردد.
آشنایی کارفرمایان با این دو بخش اصلی و مطرح در طرحریزی قراردادهای عمرانی میتواند تاثیر به سزایی در افزایش کارایی در پروژههای عمرانی داشته باشد.
